Για τον μεταφασισμό και την έκφανσή του στη σύγχρονη εποχή, τον πολιτικό χάρτη στην Ελλάδα, τις κοινωνικές αξίες και την πανδημία μίλησε αποκλειστικά στο Thesspress.gr ο Συγγραφέας Κωστής Παπαϊωάννου.
Ο κ. Παπαϊωάννου είναι εκπαιδευτικός, έχει διατελέσει Γενικός Γραμματέας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, ενώ υπήρξε Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και Πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου κατά του Ρατσισμού και της Μισαλλοδοξίας. Τα τελευταία χρόνια συμμετέχει στον συντονισμό του Golden Dawn Watch και πρωτοβουλία «ΣΗΜΕΙΟ για τη Μελέτη και την Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς».
Παράλληλα, υπογράφει δύο βιβλία, υπό τους τίτλους “Τα καθαρά χέρια της Χρυσής Αυγής: Ασκήσεις ναζιστικής καθαρότητας” και “Ας μιλήσουμε καθαρά για την Ακροδεξιά”.
Κύριε Παπαϊωάννου μέσα στο 2021 κυκλοφόρησε το βιβλίο σας με τίτλο «Άγρια ιστορία για μεγάλα παιδιά: Από τον φασισμό στον μεταφασισμό, Η δημοκρατία απέναντι στη νέα ακροδεξιά» από τις εκδόσεις Πόλις. Ξεκινώντας από τον τίτλο, θα ήθελα να μας αναλύσετε τα στοιχεία που συνθέτουν τον μεταφασισμό και τον διαφοροποιεί από τον όρο φασισμό.
Ευχαριστώ θερμά για την ευκαιρία να συζητήσουμε αυτά τα δυσάρεστα θέματα. Όπως εξηγώ και στο βιβλίο, δεν είμαστε σήμερα αντιμέτωποι με τις φασιστικές φάλαγγες του Μεσοπολέμου. Ο μεταφασισμός δεν απειλεί να ανατρέψει βίαια τις κοινοβουλευτικές δημοκρατίες. Δεν έρχεται με τανκς. Προτιμά να τις διαβρώσει, θεμελιώνοντας μια αυταρχική, ανελεύθερη δημοκρατία. Ένα πολίτευμα που συνεχίζει τυπικά να λέγεται δημοκρατία αλλά η εκλεγμένη κυβέρνηση υπονομεύει ή ακυρώνει τους θεσμούς. Δείτε πώς η ευρωπαϊκή δημοκρατία διολισθαίνει και μοιάζει στην εικόνα που την τρομάζει στον καθρέφτη της, μοιάζει στην όψη όλο και περισσότερο στον Όρμπαν. Δεν πρόκειται για ένα τυπικά μονοκομματικό σύστημα, αλλά ούτε για μια πολυκομματική δημοκρατία όπως τη μάθαμε μεταπολεμικά. Μάλλον μια δημοκρατία έγκλειστη. Η κυβέρνηση περιορίζει την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, ελέγχει τα ΜΜΕ, περιορίζει την ελευθερία των πολιτών να συμμετέχουν στα κοινά, να συνδικαλίζονται, να αντιπολιτεύονται. Διώκονται μη κυβερνητικές οργανώσεις επειδή τάχα δρουν αντεθνικά. Αξιοποιείται μια έκτακτη συνθήκη, οι προσφυγικές ροές ή η υγειονομική κρίση, για να επιβληθούν περιορισμοί στην άσκηση δικαιωμάτων. Και το χειρότερο, στις χώρες όπου έχουμε τέτοια δείγματα, αυτό γίνεται με στήριξη μέρους της κοινής γνώμης.
Είναι αυτό Ακροδεξιά ή είναι μια άλλου τύπου εκτροπή προς τον αυταρχισμό;
Ναι, αναμφίβολα έχει ακροδεξιά χαρακτηριστικά. Έχει το πιο βασικό χαρακτηριστικό του φασισμού, την εχθρότητα προς την καθολική ιδιότητα του πολίτη. Ενώ ο Διαφωτισμός γυρεύει να ενσωματώνει την ιδιότητα του πολίτη στην ανθρώπινη κατάσταση, ο ματαφασισμός θέλει αυτό να το αναστρέψει. Και δε χρειάζεται τα παλιά του όπλα, ο νέος ολοκληρωτισμός ζει δίχως Führer, δίχως εξουσία του ενός κόμματος, δίχως τάγματα εφόδου. Η καρδιά όμως του ζώου κρατάει τα ίδια γνωρίσματα: ο μεταφασισμός είναι κι αυτός αντιφιλελεύθερος, αντιεξισωτικός, μη ανεκτικός και κάποτε βίαιος. Απέναντι στη συμπεριληπτική δύναμη της δημοκρατίας, η ακροδεξιά, ακόμα και στην πιο «ιλουστρασιόν» εκδοχή της, τείνει στον αποκλεισμό. Επιζητά να αποκλείει ακόμη και τους ενσωματωμένους. Και καταφέρνει να το κάνει μάλιστα μιλώντας συχνά στη γλώσσα των αποκλεισμένων. Στρέφει τον ένα αποκλεισμένο εναντίον του άλλου.
Στο βιβλίο σας, αλλά και σε πληθώρα άρθρων σας, κάνετε λόγο για το “τέρας του φασισμού” το οποίο εξελίσσεται και προσαρμόζεται στη σύγχρονη εποχή, προσηλυτίζοντας κόσμο και διοχετεύοντας fake news. Αναφέρεστε στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης και γενικότερα το διαδίκτυο;
Κοιτάξτε, ο λόγος των εκπροσώπων της νέας Ακροδεξιάς έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Είναι λόγος διεισδυτικός, κοφτός, με γωνίες. Είναι «ατακαδόροι». Οι πιο ακραίοι, οι σκληροπυρηνικοί, κάποτε αποχαλινώνονται, ο λόγος τους γίνεται επιθετικός, τοξικός, γίνεται ρητορική μίσους. Ένα άλλο στοιχείο είναι πως οι αλήθειες συνυπάρχουν με τα fake news.Δίνουν απλουστευτικές απαντήσεις σε σύνθετα ερωτήματα. Δείχνουν εχθρούς, υπεύθυνους για τα δεινά του κόσμου: οι τραπεζίτες (ο όρος υποκρύπτει συχνά αντισημιτικό υπαινιγμό) φταίνε για την κρίση, οι ξένοι για την ανεργία, οι μετανάστες για την εγκληματικότητα. Τι λέει σήμερα η Ακροδεξιά;«Δεν είμαστε εμείς φασίστες, φασισμός είναι το Ισλάμ». «Δεν είμαστε φασίστες γιατί είμαστε υπέρ των Εβραίων», «Υπερασπιζόμαστε τις χριστιανο-ιουδαϊκές και ανθρωπιστικές παραδόσεις», «Δεν είμαστε υπέρ της βίας», και εντέλει φτάνουν να πουν «Εμείς είμαστε οι πραγματικοί αντιφασίστες!». Και με την πανδημία, στο όνομα της ελευθερίας επιλογής και της δήθεν ελεύθερης σκέψης εκφράζεται από την ακροδεξιά ο ανορθολογισμός, το μίσος στους θεσμούς, η αμφιβολία προς την επιστήμη. Η ρητορική αυτή είναι ελκυστική στους ηττημένους της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης γιατί αμφισβητεί την αλήθεια που επιβάλλεται κεντρικά. Και βέβαια, τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης είναι το πιο προνομιακό πεδίο, ένα ξέφραγο αμπέλι δημιουργικής ελευθερίας αλλά και ασύδοτης παραπληροφόρησης.
Στο πολιτικό σκηνικό διαφαίνεται πως η άκρα δεξιά έχει μια σημαντική “μερίδα του λέοντος”, αλλά αλλάζει συχνά μανδύα… ΛΑ.Ο.Σ, Χρυσή Αυγή, Ανεξάρτητοι Έλληνες και τώρα Ελληνική Λύση. Πως εξηγείται αυτή η πόλωση στον συντηρητισμό και τον φασισμό;
Να ξεκαθαρίσουμε κάτι: τίποτα δεν είναι σαν την βίαιη νεοφασιστική και νεοναζιστική ακροδεξιά. Δεν είναι όλη η ακροδεξιά σαν την Χρυσή Αυγή, μια εγκληματική οργάνωση για την οποία η βία είναι μέσο και καταστατικός σκοπός. Ποινικό περιθώριο με ναζιστική ιδεολογία και μανδύα κοινοβουλευτικού κόμματος. Απέναντι σε αυτή την απειλή, οι θεσμοί της Πολιτείας επέδειξαν κραυγαλέα ανοχή και κάποτε επιλεκτική συμπάθεια. Ευτυχώς όμως, εντέλει αντέδρασαν, αφού χύθηκε πολύ αίμα. Στην Ελλάδα η ακροδεξιά δεν ήταν ποτέ αποκομμένη από τη Δεξιά και το κράτος. Στις περιόδους της έντασης και της εκτροπής, η Ακροδεξιά παίρνει το πηδάλιο, όπως στον εμφύλιο ή τη Χούντα. Και το μεγάλο πρόβλημα είναι πως δεν έχει αποδειχθεί αρκετά ισχυρή και κραταιά η μετριοπαθής Δεξιά με φιλελεύθερο πρόσωπο. Δεν έθεσε οριστικά την ακροδεξιά στο περιθώριο σε εποχές που μπορούσε. Δε μιλάει και σήμερα όσο πρέπει. Πού είναι οι σοβαροί φιλελεύθεροι συντηρητικοί της ΝΔ; Δεν έχουν τίποτα να πουν για τους τρεις κορυφαίους υπουργούς «μετανοημένους αντισημίτες»;
Τι έχει συμβεί λοιπόν; Από το 2011, με την οικονομική κρίση, ακροδεξιά κόμματα εκλέγονται στη βουλή και μετέχουν σε κυβερνητικά σχήματα, στελέχη τους γίνονται υπουργοί. Τα δημοκρατικά κόμματα δεν απομόνωσαν την ακροδεξιά, αντίθετα, συνεργάστηκαν μαζί της. Πρώτα είχαμε τη συμμετοχή του ΛΑΟΣ στην κυβέρνηση το 2011. Μετά στελέχη του πολιτικού συστήματος έφτασαν να συνομιλούν κρυφά με τους υπόδικους νεοναζί, όπως ο Γενικός Γραμματέας της κυβέρνησης Σαμαρά. Εθνικιστικές, ρατσιστικές, ομοφοβικές και συνωμοσιολογικές απόψεις εκδήλωναν και στελέχη των ΑΝΕΛ κατά την συγκυβέρνησή τους με τον ΣΥΡΙΖΑ. Ώσπου φτάσαμε στο σήμερα: γνωστοί ακροδεξιοί, ακόμα και με νεοναζιστικό παρελθόν, είναι κορυφαία στελέχη και υπουργοί της Νέας Δημοκρατίας. Η κρίσιμη εξέλιξη είναι πλέον αυτή. Η ακροδεξιά εγκαθίσταται στο κέντρο της δεξιάς, μετατοπίζεται δηλαδή η συντηρητική παράταξη προς το άκρο. Η δεξιά «ακροδεξιοποιείται».
Δεν υπάρχει μεγάλη ευθύνη των ΜΜΕ; Με τον τρόπο τους επίσης νομιμοποίησαν την ακροδεξιά και ειδικότερα τη Χρυσή Αυγή.
Τεράστια ευθύνη. Δημοσιογράφοι προσέφεραν άφθονη προβολή σε γραφικές φιγούρες που έλεγαν ανορθόδοξα και προκλητικά πράγματα. Μεγάλο μέρος των ΜΜΕ αντιμετώπισαν την ακροδεξιά σαν θέαμα εμπορικό, «πιασάρικο». Επιδίωκαν για λόγους θεαματικότητας τη σύγκρουση, την ένταση, το απρόσμενο. Αυτό οι ακροδεξιοί το πρόσφεραν πλουσιοπάροχα. Φιλοτεχνήθηκε έτσι ένα ακροδεξιό προφίλ αντισυμβατικό, φρέσκο, νεολαιίστικο, life style. Γάμοι, έρωτες και τατουάζ των νεοναζί «έπαιζαν» σε εκπομπές ευρείας κατανάλωσης. Έτσι η ακροδεξιά έγινε ορατή, οικεία και αποδεκτή. «Μπήκε στο σπίτι». Όταν ο δημοσιογράφος χαριεντίζεται με τον αρχηγό της Χρυσής Αυγής στα γραφεία της και πίνει καφέ στην κούπα με το σήμα της οργάνωσης, πώς να πιστέψει ο τηλεθεατής ότι υπάρχουν τάγματα εφόδου;
Μήπως τελικά ο ρατσισμός, η ξενοφοβία και η ατέρμονη βία επανέρχονται στο ελληνικό προσκήνιο, με αφορμή την οικονομική ύφεση, αλλά με αιτία την κρίση αξιών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων;
Θα σας απαντήσω θυμίζοντας την κυκλική εμφάνιση ηθικών πανικών στην ελληνική κοινωνία. Τι είναι ο ηθικός πανικός; Το ισχυρό αίσθημα ανασφάλειας που προκαλείται από μια απειλή στις κοινωνικές αξίες. Τα ΜΜΕ επενδύουν σε αυτόν για εμπορικούς λόγους, εκπέμπουν φόβο κατά κύματα απέναντι σε ξένους, εξεγερμένους νέους, γκέι, ρομά. Τι ζητάει όποιος βυθίζεται σε ηθικό πανικό; Περισσότερη αστυνόμευση, περισσότερο κοινωνικό έλεγχο, πιο αυταρχικό κράτος, λιγότερη ελευθερία. Αυτά όμως ζητά διαρκώς και η ακροδεξιά. Ο ηθικός πανικός είναι όπλο στα χέρια της Ακροδεξιάς. Στην Ελλάδα ζούμε ένα εκκρεμές ηθικού πανικού. Πίσω στα 80ς οι νόμοι για την ισότητα των φύλων, ο πολιτικός γάμος, η αποποινικοποίηση της μοιχείας. Βόμβα στα θεμέλια της οικογένειας, θα γίνουμε Σόδομα και Γόμορρα, έλεγαν. Αργότερα ήρθε ξεσηκωμός για τη μη αναγραφή του θρησκεύματος στις ταυτότητες. Φώναζαν στα συλαλλητήρια «αφελληνισμός, προδοσία, 666, Ελλάς σημαίνει Ορθοδοξία». Ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος ανέμιζε το λάβαρο της Επανάστασης του 1821. Ύστερα το έθνος κινδύνευσε τάχα από έναν αλλοδαπό μαθητή, αριστούχο σημαιοφόρο που θα κρατούσε τα εθνικά σύμβολα στη σχολική παρέλαση. Ακολούθησε αναταραχή γιατί θα άλλαζαν τα σχολικά βιβλία, με αντιδράσεις σχεδόν μεταφυσικές, σαν να είναι τα βιβλία χαραγμένα στο μάρμαρο. Και βέβαια, όλα αυτά τα χρόνια υπήρχε διαρκής ηθικός πανικός για τους ξένους. Και το Μακεδονικό, διαρκής ηθικός πανικός και μια τεράστια πολιτική επιχείρηση που νομιμοποίησε την Ακροδεξιά. Άρα, φυσικά η ύφεση και ο αποκλεισμός, η πολιτική που αποδυναμώνει ή διαλύει το κράτος πρόνοιας, ενισχύουν τον θυμό και την απόγνωση. Αυτά ξέρει καλά η Ακροδεξιά να τα εκμεταλλευτεί.
Έχοντας διατελέσει Πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, καθώς και Γ.Γ. Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων ποια είναι τα θετικά και ποια τα αρνητικά στοιχεία που εντοπίσατε στην πολιτική διαχείριση του μεταναστευτικού ζητήματος;
Κοιτάξτε, είναι ένα τεράστιο ζήτημα που δύσκολα κωδικοποιείται με συντομία. Η χώρα μας δυστυχώς έχει αναλάβει να κάνει τη δύσκολη και βρόμικη δουλειά όλης της ΕΕ στο προσφυγικό. Υπήρξαν φυσικά θετικές όψεις στην πορεία των πραγμάτων, όπως η αλληλεγγύη που επέδειξε η κοινωνία το 2015 προς τους πρόσφυγες. Έγιναν όμως και τότε τεράστια λάθη πολιτικής πάνω στο προσφυγικό. Δεν είναι η αλληλεγγύη και ο ανθρωπισμός αστείρευτες δεξαμενές πάνω στις οποίες μπορεί μια κυβέρνηση διαρκώς να επενδύει χωρίς επαρκείς λύσεις στα προβλήματα τόσο των γηγενών όσο και των προσφύγων. Και φτάσαμε σήμερα στο άλλο άκρο. Η Ελλάδα πλέον δεν καταγγέλλεται για μεμονωμένα περιστατικά παραβίασης δικαιωμάτων προσφύγων και αιτούντων άσυλο. Δεν μιλάμε για σποραδικές επαναπροωθήσεις. Καταγγέλλεται ένα ολόκληρο σύστημα, δομημένο κατάλληλα για έκνομες ενέργειες. Έχουμε καταγεγραμμένες περιπτώσεις βίας από ένστολους κρατικούς υπαλλήλους και άνδρες με πολιτικά. Έχουμε αναφορές για απαγωγές και μυστικούς χώρους κράτησης. Ποιος τα λέει αυτά; Όχι τίποτα «ανθέλληνες δικαιωματίες αλληλέγγυοι» που λέει ο συνήθης ακροδεξιός συνωμοσιολογικός λόγος. Αυτά τα τεκμηριώνουν η Ευρωπαία Επίτροπος, η Επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Συμβουλίου της Ευρώπης, η Ύπατη Αρμοστεία ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης, η Διεθνής Αμνηστία και άλλοι. Ελάχιστο μέρος από αυτά αν είναι αλήθεια, συγκροτείται ένα καθεστώς ανομίας. Δηλαδή στο όνομα της αντιμετώπισης του προσφυγικού, γινόμαστε χώρα-παρίας του ευρωπαϊκού οικοδομήματος δικαιωμάτων. Διολισθαίνουμε σε μια «κανονικότητα της ανομίας». Προσθέστε σε αυτά πως το προσφυγικό έχει πολλή αδιαφάνεια και πολύ χρήμα. Η σημερινή κατάσταση είναι αδιανόητη: αμέτρητες απευθείας αναθέσεις χωρίς καμία λογοδοσία. Γύρω από τα καμπς των εξαθλιωμένων έχει στηθεί ένας χορός εκατομμυρίων.
Τα τελευταία χρόνια συμμετέχετε ενεργά στον συντονισμό του Golden Dawn Watch και πρωτοβουλία «ΣΗΜΕΙΟ για τη Μελέτη και την Αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς». Μιλήστε μας λίγο για τις ενέργειες και τους στόχους των δύο αυτών δράσεων;
Οργανώσαμε το Golden Dawn Watch με σκοπό την παρακολούθηση της δίκης της Χρυσής Αυγής. Ήταν μια πολύ κοπιώδης προσπάθεια που βρήκε όμως γρήγορα υποστήριξη από αντιρατσιστικές και αντιφασιστικές οργανώσεις, από ιδρύματα, ΜΚΟ, ομάδες πολιτών και οργανώσεις μεταναστριών και μεταναστών. Κυρίως από το κοινό που έτσι είχε πρόσβαση στην πληροφόρηση. – με ποικίλους τρόπους.Γιατί δημιουργήσαμε το Golden Dawn Watch; Θυμάστε πως τον Σεπτέμβριο του 2013, αμέσως μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα, η Ελληνική Αστυνομία συνέλαβε την ηγετική ομάδα της Χρυσής Αυγής, καθώς και δεκάδες στελέχη και μέλη της. Φτάσαμε στην παραπομπή 69 προσώπων, μεταξύ αυτών σύσσωμης της Κοινοβουλευτικής Ομάδας της Χρυσής Αυγής, με τη βαριά κατηγορία της ένταξης σε εγκληματική οργάνωση. Ήταν μια από τις σημαντικότερες δίκες της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Μια δίκη που κινδύνευε να μην καταγραφεί, να μη μείνει στην ιστορία. Με το τέλος της δίκης είχαμε καταφέρει να έχει κάθε πολίτης, στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, διαρκή και αξιόπιστη πληροφόρηση για όλα όσα συνέβαιναν εντός και εκτός της δικαστικής αίθουσας, σε όλη τη διάρκεια της δίκης. Δεν ήταν και λίγο.
Στη συνέχεια, κάποιοι από εμάς θελήσαμε να αξιοποιήσουμε την εμπειρία σε σχέση με την Ακροδεξιά. Προσωπικά είχα μετάσχει και στη σύσταση του Δικτύου Καταγραφής Περιστατικών Ρατσιστικής Βίας παλιότερα, ένα Δίκτυο που αναγνωρίζεται διεθνώς για την πρωτοποριακή δουλειά του τη δεκαετία του 2010. Φτιάξαμε λοιπόν το Σημείο για τη μελέτη και αντιμετώπιση της Ακροδεξιάς με σκοπό να βοηθήσουμε να αρθρωθεί ένας ισχυρός αντίλογος στη διάχυση του ρατσισμού, του εθνικισμού, του σεξισμού, της ομοφοβίας, του αντισημιτισμού, της ισλαμοφοβίας και άλλων ιδεών που υποτιμούν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Εργαζόμαστε για την αντιμετώπιση του δεξιού εξτρεμισμού με έρευνες, εκδόσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα και δράσεις ευαισθητοποίησης και πληροφόρησης.
Για να έρθουμε στην πανδημία και τα ολοένα μεταλλασσόμενα μέτρα, πως κρίνετε τη διαχείριση της πανδημίας από την κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη;
Φοβάμαι πως θα πληρώσουμε ακόμα μεγαλύτερο τίμημα στο μέλλον από την κακή διαχείριση αυτής της πανδημίας. Πέρα δηλαδή από την «κανονικότητα» των εκατόν και πλέον νεκρών ημερησίως που μας κατατάσσει στις πρωταθλήτριες χώρες των απωλειών, τι είδαμε; διαρκείς παλινωδίες, αντιφατικά και κάποτε μη αιτιολογημένα μέτρα, αλαζονική επικοινωνία, εργαλειοποίηση των επιστημόνων, αυταρχισμό, εμμονική πρόσληψη αστυνομικών αντί για υγειονομικούς, συστηματική στρατηγική μη ενίσχυση του συστήματος υγείας. Όλα αυτά θα έχουν τεράστιο κόστος: την ακόμα μεγαλύτερη απονομιμοποίηση των θεσμών, την κρίση του επιστημονικού λόγου, την αποστροφή μεγάλων ομάδων προς τους υπάρχοντες ξεχαρβαλωμένους μηχανισμούς αντιπροσώπευσης.
Ποια θεωρείτε τη μεγαλύτερη πολιτική πρόκληση για το επόμενο διάστημα;
Επιγραμματικά, θα έλεγα να μην αλλάξουν οι βασικές πολιτειακές συντεταγμένες. Σας θυμίζω ότι όλο και κατηφορίζουμε στις λίστες ελευθερίας του τύπου, η δικαστική εξουσία δοκιμάζεται από ισχυρές πιέσεις, οι ελεγκτικοί μηχανισμοί και οι ανεξάρτητες αρχές συχνά κοιμούνται τον ύπνο του δικαίου. Δεν είναι καλά όλα αυτά. Και η χώρα μας, φοβάμαι, είναι στην πρωτοπορία «Ορμπανοποίησης» του συντηρητικού χώρου. Από την άλλη, καθόλου καλό πράγμα δεν είναι και η αδυναμία της αντιπολίτευσης –και όχι μόνο της αξιωματικής- να συγκροτήσει πειστικό συνεκτικό κριτικό λόγο.
