Το Κόνακρι στη Γουινέα ήταν η πρώτη αφρικανική πόλη που ανακηρύχθηκε Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου, το 2017. Από πολύ νωρίς διαπιστώθηκε ότι δεν είχε την οικονομική δυνατότητα να υλοποιήσει το πρόγραμμα, που παρουσίασε.
Όμως πόλεις που έλαβαν τον τίτλο Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου πριν και μετά, το Βρότσλαβ (Πολωνία) και η Σάρτζα (Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα) κατάφεραν να στηρίξουν το Κόνακρι με την επανέκδοση και επαναδιανομή σχολικών βιβλίων. Η Σάρτζα επιπλέον βοήθησε στην ανέγερση βιβλιοθήκης στο Κόνακρι.
Λίγα χρόνια αργότερα, το 2020, όταν η Βηρυτός (Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου το 2009) επλήγη από φονική και καταστροφική έκρηξη στο λιμάνι της, η Σάρτζα υποστήριξε τις προσπάθειες ανέγερσης βιβλιοθηκών που μετατράπηκαν σε συντρίμμια.
Τις δράσεις αλληλεγγύης μεταξύ των μελών του Δικτύου Παγκόσμιων Πρωτευουσών Βιβλίου World Book Capital Network (WBCN) της UNESCO ανέδειξε ο Ίαν Ντένισον παγκόσμιος συντονιστής του Δικτύου κατά την παρουσίαση της αποστολής, του οράματος και των στόχων του στο πλαίσιο της πρόσφατης 19ης Διεθνούς Έκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης.
Πόλεις, οι οποίες οραματίζονται το μέλλον τους μέσα από τα βιβλία και τη δύναμη του λόγου επισημοποίησαν το 2022 την άτυπη μέχρι τότε συνεργασία τους με τη συγκρότηση του Δικτύου Παγκόσμιων Πρωτευουσών Βιβλίου που έχει θέσει ως κεντρικούς στόχους την αύξηση των επιπέδων αλφαβητισμού, τη διασφάλιση της ελευθερίας έκφρασης, πληροφόρησης και δημοσίευσης και τη διά βίου μάθηση.
Στο Δίκτυο εντάσσονται πόλεις που έχουν αναλάβει τον ρόλο της Παγκόσμιας Πρωτεύουσας Βιβλίου ή θα τον διεκδικήσουν στο μέλλον και υποστηρίζουν τη δημιουργικότητα, την εκπαίδευση και τη γνώση μέσω των βιβλίων και της ανάγνωσης.
Το Δίκτυο, που αριθμεί μέχρι τώρα 23 μέλη από διαφορετικές ηπείρους ενθαρρύνει τη συνεργασία και τον διάλογο μεταξύ των πόλεων, τη μεταφορά τεχνογνωσίας και την αλληλεγγύη, υπογράμμισε ο Ίαν Ντένισον. Προωθούμε την αλληλεγγύη μεταξύ των μελών και την παροχή βοήθειας σε πόλεις που θέλουν να βελτιώσουν προγράμματα για τα βιβλία, επισήμανε.
Οι πόλεις – μέλη, τον Σεπτέμβριο του 2022 υπέγραψαν τον Καταστατικό Χάρτη του Δικτύου και δεσμεύθηκαν να εκπληρώνουν τους στόχους και να συμμορφώνονται με τις αρχές του.
Ο θεσμός της Παγκόσμιας Πρωτεύουσας Βιβλίου της UNESCO ξεκίνησε το 2001 και η πρώτη πόλη που ορίστηκε ήταν η Μαδρίτη. Κάθε χρόνο κατατίθενται από 8 έως 15 αιτήσεις στην UNESCO από πόλεις που διεκδικούν τον τίτλο της Παγκόσμιας Πρωτεύουσας Βιβλίου, εξήγησε ο κ. Ντένισον.
Η Συμβουλευτική Επιτροπή – που αποτελείται από έναν εκπρόσωπο του Διεθνούς Φόρουμ Συγγραφέων (IAF), της Διεθνούς Ομοσπονδίας Ενώσεων και Ιδρυμάτων Βιβλιοθηκών (IFLA), της Διεθνούς Ένωσης Εκδοτών (IPA), της Ευρωπαϊκής και Διεθνούς Ομοσπονδίας Βιβλιοπωλών (EIBF) και ενός εκπροσώπου της UNESCO είναι υπεύθυνη για την αξιολόγηση και την επιλογή της λίστας των επικρατέστερων υποψηφίων.
Ο Γενικός Διευθυντής/η Γενική Διευθύντρια της UNESCO καθορίζει την πόλη που θα λάβει τον τίτλο μετά από διαβουλεύσεις με τα μέλη της Συμβουλευτικής Επιτροπής. Καταβάλλεται ιδιαίτερη προσπάθεια για τη συμμετοχή πόλεων απ’ όλο τον κόσμο, σύμφωνα με την αρχή της γεωγραφικής ισορροπίας και ακολουθώντας διαφορετικά κριτήρια ποιότητας.
Μέσω του προγράμματος Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου, οι πόλεις δεσμεύονται να εφαρμόσουν καθορισμένες δράσεις κατά τη διάρκεια μιας περιόδου 12 μηνών, μεταξύ μιας Παγκόσμιας Ημέρας Βιβλίου και Πνευματικών Δικαιωμάτων και της επόμενης (23η Απριλίου).
Το 2023 Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου είναι η Άκρα στη Γκάνα.
Οι εμπειρίες της Αθήνας και της Τιφλίδας
Στις δράσεις που πραγματοποιήθηκαν και στους φορείς που συνεργάστηκαν στην Αθήνα, που ήταν Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου το 2018 αναφέρθηκε η Άννα Ρούτση, μέλος της οργανωτικής επιτροπής της διοργάνωσης που ανέλαβε ο δήμος Αθηναίων. «Είχαμε σχεδιάσει ένα πρόγραμμα 150 εκδηλώσεων, αλλά συνειδητοποιήσαμε ότι διάφοροι φορείς της Μητροπολιτικής Αθήνας ήθελαν να ενταχθούν, οπότε αποφασίσαμε να είναι ένα πρόγραμμα σε εξέλιξη, φτιάξαμε τον σκελετό με τις βασικές θεματικές και διοργανώσαμε 615 εκδηλώσεις», διευκρίνισε.
Για την υλοποίησή του συνεργάστηκαν 215 φορείς, οργανισμοί, ινστιτούτα, πρεσβείες, μη κυβερνητικές οργανώσεις, είπε η κ. Ρούτση σημειώνοντας ότι δόθηκε έμφαση στο να συνδυαστούν το βιβλίο και η ανάγνωση με άλλες τέχνες και στο να γίνουν προσβάσιμες οι δράσεις σε όλους κατοίκους και τους επισκέπτες, σε όλες τις γειτονιές της Αθήνας.
Δράσεις που είχαν μεγάλη απήχηση, όπως είπε, ήταν -μεταξύ άλλων- οι Αθηναϊκές Διαδρομές Βιβλίου, τα Ανοιχτά Αρχεία, Αναπάντεχες Συναντήσεις με το Βιβλίο και οι Αναγνώσεις σε καραβάκια που έκαναν τον περίπλου του Πειραιά.
Στις προκλήσεις που αντιμετώπισε η Τιφλίδα ως Παγκόσμια Πρωτεύουσα Βιβλίου το 2021 εν μέσω πανδημίας της Covid-19 και στη συνέχεια με την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, αναφέρθηκε η Μάικο Ντανέιλα, υποδιευθύντρια του Writer’s House (Οίκου του Συγγραφέα). Ωστόσο, με τη βοήθεια εταίρων, η ομάδα κατόρθωσε να διοργανώσει εκδηλώσεις, να στηρίξει ανταλλαγές συγγραφέων και να υλοποιήσει βιώσιμα προγράμματα, όπως η καθιέρωση λογοτεχνικού βραβείου για μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και Παιδικού Λογοτεχνικού Φεστιβάλ.
Εκπροσωπώντας το νεότερο μέλος της ομάδας που αξιολογεί τις υποψήφιες Παγκόσμιες Πρωτεύουσες Βιβλίου κάθε χρόνο, το Διεθνούς Φόρουμ Συγγραφέων με έδρα το Λονδίνο, ο Θανάσης Βενετσανόπουλος τόνισε ότι ο οργανισμός συμμετέχει ενεργά και στο Δίκτυο Παγκόσμιων Πρωτευουσών Βιβλίου και αναγνωρίζει πόσο σημαντική είναι η διάδραση με άλλες πόλεις, με άλλους φορείς και για τους ίδιους τους συγγραφείς να συναντηθούν με το κοινό τους, να γνωριστούν με τον κόσμο να μάθουν τις ιδιαιτερότητες της κάθε πόλης.
Το 2020 ξεκίνησε μια ισχυρή σχέση με την UNESCO και τους υπόλοιπους εταίρους, η οποία βοηθά, όπως υπογράμμισε, να ακουστούν η φωνή και τα δικαιώματα του Διεθνούς Φόρουμ Συγγραφέων.
Το Δίκτυο Παγκόσμιων Πρωτευουσών Βιβλίου υποστηρίζει το θεσμικό πλαίσιο των Ηνωμένων Εθνών και συγκεκριμένα, την Ατζέντα για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη, τη Στρατηγική για τον Αλφαβητισμό των Νέων και των Ενηλίκων και τη Σύμβαση του 2005 για την Προστασία της Ποικιλομορφίας των Πολιτιστικών Εκφράσεων.
Αποστολή του Δικτύου είναι η προώθηση των βιβλίων και της αφήγησης ως ακρογωνιαίων λίθων για συμπεριληπτικές και βιώσιμες κοινωνίες και στα πεδία δράσης του περιλαμβάνονται η αύξηση της πρόσβασης σε πρωτοβουλίες εκπαίδευσης και αλφαβητισμού, η δημιουργία χώρων διαλόγου και ανταλλαγής απόψεων, καθώς και επαγγελματικών και καλλιτεχνικών προγραμμάτων.
