H Πλατεία Τιενανμέν να μετατρέπεται σε μια απέραντη θάλασσα από κόκκινες σημαίες. Χιλιάδες άνθρωποι συρρέουν από κάθε γωνιά του Πεκίνου. Αγρότες με φθαρμένα ρούχα, εργάτες με σκληραμένα χέρια, στρατιώτες που μόλις χθες γύρισαν από τα πεδία των μαχών.
Τα μεγάφωνα τρίζουν, τα τύμπανα αντηχούν, και τα βλέμματα στρέφονται προς το μπαλκόνι της Πύλης της Ουράνιας Γαλήνης.
Στην καρδιά της πρωτεύουσας, μετά από δεκαετίες πολέμου, κατοχής και εμφυλίου, ο κόσμος περιμένει να ακούσει τη φωνή που υπόσχεται ένα νέο ξεκίνημα. Το ημερολόγιο γράφει 1η Οκτωβρίου 1949.
Η φράση που μένει στην Ιστορία
Ο Μάο Τσετούνγκ εμφανίζεται στο μπαλκόνι. Υψώνει το χέρι, το πλήθος ξεσπά. Με σταθερή φωνή δηλώνει: «Η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας ανακηρύσσεται επίσημα. Ο κινεζικός λαός όρθωσε το ανάστημά του».
Για έναν λαό που υπέφερε από λιμούς, καταστροφές και ξένες επεμβάσεις, η «ανόρθωση» σημαίνει πρώτα απ’ όλα τροφή, εργασία, αξιοπρέπεια.
Το τέλος του εμφυλίου
Η ανακοίνωση επισφραγίζει το τέλος ενός αδυσώπητου εμφυλίου πολέμου. Οι εθνικιστές του Τσανγκ Κάι Σεκ έχουν υποχωρήσει στην Ταϊβάν, παίρνοντας μαζί τους χρυσό, έργα τέχνης, μέρος του κρατικού μηχανισμού. Η ηπειρωτική χώρα ανήκει στους κομμουνιστές.
Όμως η νίκη δεν σημαίνει σταθερότητα. Η χώρα είναι εξαντλημένη. Εκατομμύρια νεκροί από πολέμους και κατοχή, υποδομές ισοπεδωμένες, πόλεις μισοκατεστραμμένες, ύπαιθρος βυθισμένη στη φτώχεια. Η νέα ηγεσία καλείται να κυβερνήσει έναν γίγαντα με πήλινα πόδια.
Η οικονομία της φτώχειας
Το 1949 η Κίνα είναι μια χώρα όπου το 80% του πληθυσμού ζει στην ύπαιθρο. Η παραγωγή βασίζεται σε μικρές, κατακερματισμένες φάρμες, με μεθόδους αιώνων. Η βιομηχανία είναι σχεδόν ανύπαρκτη.
Ο πληθυσμός, αν και τεράστιος, υποσιτίζεται. Η νομισματική αστάθεια τσακίζει την καθημερινότητα· ο πληθωρισμός έχει εξανεμίσει τις οικονομίες εκατομμυρίων οικογενειών.
Ο Μάο ξέρει ότι για να σταθεί το νέο καθεστώς πρέπει να προσφέρει όχι μόνο ιδεολογία, αλλά και ψωμί. Η επανάσταση πρέπει να μεταφραστεί σε γεμάτα πιάτα.
Το νέο σχέδιο
Η απάντηση είναι ριζική: η γη διανέμεται στους αγρότες, οι φεουδάρχες χάνουν τα κτήματά τους. Οι πρώτες κολεκτίβες δημιουργούνται, ενώ σύντομα ολόκληρη η ύπαιθρος οργανώνεται σε «λαϊκές κοινότητες». Η λογική είναι απλή: συλλογική ιδιοκτησία, κεντρικός σχεδιασμός, κινητοποίηση μαζών.
Το πρώτο πενταετές σχέδιο, με σοβιετική βοήθεια, βάζει στόχο να χτίσει από το μηδέν βιομηχανία χάλυβα, ενέργεια, μεταφορές. Εργοστάσια ξεφυτρώνουν εκεί που πριν υπήρχαν χωράφια, και εκατομμύρια άνθρωποι καλούνται να εγκαταλείψουν το χωριό για τη βιομηχανική παραγωγή.
Η έμφαση είναι στην αυτάρκεια: η Κίνα δεν θέλει να εξαρτάται από εισαγωγές. Θέλει να παράγει τα πάντα μόνη της, από σιτάρι μέχρι ατσάλι.
Η διεθνής σκακιέρα
Στο διεθνές πεδίο, η Σοβιετική Ένωση αναγνωρίζει πρώτη το νέο καθεστώς και σπεύδει να συνάψει συμφωνίες συνεργασίας. Μηχανικοί, επιστήμονες, σύμβουλοι καταφθάνουν από τη Μόσχα για να βοηθήσουν στη βιομηχανική εκκίνηση.
Η Δύση, αντίθετα, αντιδρά με καχυποψία. Οι Ηνωμένες Πολιτείες αρνούνται να αναγνωρίσουν τη Λαϊκή Δημοκρατία και διατηρούν σχέσεις μόνο με την Ταϊβάν.
Στον ψυχρό πόλεμο που ξεκινά, η Κίνα γίνεται η δεύτερη μεγάλη κομμουνιστική δύναμη.
Ο αποκλεισμός από τη Δύση, ωστόσο, λειτουργεί και ως κίνητρο. Η ανάγκη για αυτάρκεια γίνεται δόγμα.
Η σκληρή πραγματικότητα
Η αισιοδοξία των πρώτων χρόνων σύντομα σκιάζεται από την υπερβολή. Το «Μεγάλο Άλμα προς τα Εμπρός» επιχειρεί να εκτοξεύσει την παραγωγή χάλυβα και σιτηρών, αλλά οδηγεί σε καταστροφή: οι κοινότητες στήνουν αυτοσχέδιους φούρνους, η γεωργία παραμελείται, και η χώρα βυθίζεται σε λιμό που στοιχίζει τη ζωή σε εκατομμύρια.
Οι αγρότες, υποχρεωμένοι να παραδώσουν τη σοδειά τους στο κράτος, μένουν με άδεια χέρια. Οι επίσημες αναφορές μιλούν για υπερπαραγωγή, αλλά η πραγματικότητα είναι χωράφια εγκαταλελειμμένα και σιλό άδεια.
Οι εικόνες είναι τραγικές: ολόκληρα χωριά λιμοκτονούν, οικογένειες εγκαταλείπουν τη γη τους, άνθρωποι περιπλανώνται στις πόλεις αναζητώντας μια χούφτα ρύζι. Η οικονομική πολιτική του καθεστώτος, που φιλοδοξεί να φέρει πρόοδο, παράγει πείνα.
Όμως ακόμη κι αυτή η καταστροφή ενισχύει την πεποίθηση της ηγεσίας ότι ο δρόμος προς τη δύναμη είναι συλλογικός, ότι η ατομική πρωτοβουλία δεν χωρά.
Η τραγωδία του Μεγάλου Άλματος σκληραίνει το καθεστώς και χαράσσει βαθιά το μάθημα: η οικονομική πορεία της Κίνας θα είναι γεμάτη πειράματα, θυσίες και ανατροπές.
Η κληρονομιά του 1949
Στην Τιενανμέν του 1949 δεν γεννιέται μόνο ένα νέο κράτος· γεννιέται και μια νέα οικονομική τροχιά. Από τον κρατικό σχεδιασμό του Μάο, η Κίνα περνά στις μεταρρυθμίσεις του Ντενγκ Σιαοπίνγκ και αργότερα στη σημερινή υπερδύναμη που καθορίζει τις παγκόσμιες αγορές.
Η φράση «ο κινεζικός λαός σήκωσε το ανάστημά του» αποκτά νέα διάσταση: ο λαός αυτός έχτισε έναν γίγαντα, που ανταγωνίζεται τις Ηνωμένες Πολιτείες στην τεχνολογία, στο εμπόριο, στην οικονομία.
Κάθε 1η Οκτωβρίου, οι παρελάσεις και οι σημαίες δεν θυμίζουν μόνο την πολιτική νίκη του Μάο· θυμίζουν την αφετηρία μιας οικονομικής διαδρομής που άλλαξε τον 20ό αιώνα και διαμορφώνει τον 21ο.
Η γέφυρα στο σήμερα
Στη σημερινή Κίνα ο Σι μιλά για «εθνική αναζωογόνηση», για την επιστροφή της Κίνας στο επίκεντρο του κόσμου· κι έτσι η «κόκκινη αυγή» του 1949 γίνεται όπλο αφήγησης.
Από μια χώρα κατεστραμμένη και πεινασμένη, η Κίνα έχει μετατραπεί σε δεύτερη ισχυρότερη οικονομία του πλανήτη και τη μόνη δύναμη που υπολογίζει ως πραγματικό αντίπαλο ο Τραμπ.
Η εικόνα του Μάο στην Τιενανμέν παραμένει σύμβολο· όχι μόνο μιας επανάστασης, αλλά και της πιο ραγδαίας οικονομικής ανόδου που γνώρισε ποτέ ο σύγχρονος κόσμος.
