ΤΟΥ ΑΡΓΥΡΗ ΠΑΓΑΡΤΑΝΗ
Οι Λετονοί που μεταναστεύουν και φεύγουν από τη ζωή νέοι έχουν δημιουργήσει το πιο ανισομερές ισοζύγιο ανδρών-γυναικών στην Ε.Ε.
Στη Ρίγα, όταν πέφτει το απόγευμα πάνω στον ποταμό Νταουγκάβα, οι πλατείες γεμίζουν γυναικοπαρέες. Στα καφέ, στις στοές και στα πάρκα, οι άνδρες είναι αισθητά λιγότεροι. Δεν πρόκειται για κοινωνική εντύπωση ή συγκυριακό φαινόμενο: πρόκειται για μια από τις πιο έντονες δημογραφικές ανισορροπίες στην Ευρώπη. Η Λετονία έχει σήμερα σχεδόν 185.000 περισσότερες γυναίκες από άνδρες, με το χάσμα να βαθαίνει χρόνο με τον χρόνο. Και πίσω από αυτό το νούμερο, κρύβεται η μακρά σκιά της μετανάστευσης.
Σύμφωνα με την Eurostat, η Λετονία βρίσκεται σταθερά στην κορυφή της Ε.Ε. με το μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών επί του συνολικού πληθυσμού, που αγγίζει το 53,7%.
Από το 2000 μέχρι σήμερα, πάνω από 250.000 πολίτες έχουν φύγει από τη Λετονία, συνολικά πάνω από το 13% του πληθυσμού της. Τα δεδομένα της Κεντρικής Στατιστικής Υπηρεσίας της χώρας είναι αποκαλυπτικά: μόνο το 2000 μετανάστευσαν 22.911 άνθρωποι, σχεδόν οι μισοί άνδρες (11.746). Δέκα χρόνια αργότερα, στο απόγειο της οικονομικής κρίσης και της ανεργίας, ο αριθμός αυτός σχεδόν τριπλασιάστηκε: Πάνω από 60.000 έφυγαν, και οι 39.651 ήταν άνδρες, προφανώς σε παραγωγική ηλικία. Η χώρα ήδη μετράει κάτω από 1,9 εκατομμύρια κατοίκους, ενώ για δεκαετίες αναπτυσσόταν και μετά το 1980 βρισκόταν σταθερά πάνω από τα 2 εκατομμύρια. Για τη μικρή Βαλτική δημοκρατία που μπήκε στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 2004 η δημογραφική πληγή αποδείχθηκε βαθύτερη από κάθε οικονομικό τραύμα.
Η μετανάστευση είναι ανδρική υπόθεση
Οι περισσότεροι που έφυγαν ανήκαν στην ηλικιακή ομάδα 20-44 ετών, στην πιο παραγωγική φάση της ζωής τους. Πολλοί αναζήτησαν δουλειά στη Γερμανία, στο Ηνωμένο Βασίλειο και στη Σκανδιναβία, άλλοι κινήθηκαν προς την Ιρλανδία και την Ολλανδία, σε κλάδους όπως οι μεταφορές, οι κατασκευές και η γεωργία. Ένα μικρότερο ποσοστό στράφηκε προς τη Ρωσία, κυρίως ρωσόφωνοι πολίτες από την ανατολική Λετονία. Το αποτέλεσμα είναι διπλό. Από τη μια, η χώρα έχασε εργατικά χέρια, νέους επαγγελματίες και άνδρες σε ηλικία γάμου. Από την άλλη, η αναλογία των φύλων άλλαξε ριζικά. Σήμερα, στις ηλικίες 25-54 ετών, οι γυναίκες υπερτερούν με διαφορά, ενώ το ισοζύγιο «στρέφεται» ακόμη περισσότερο στις μεγαλύτερες ηλικίες, λόγω της υψηλότερης θνησιμότητας των ανδρών.
Στη Λετονία σήμερα, στις ηλικίες 25-54 ετών, οι γυναίκες υπερτερούν με διαφορά.
Στα πανεπιστήμια της Ρίγας, το 65% των φοιτητών είναι γυναίκες ενώ στα σχολεία οι δασκάλες ξεπερνούν το 80%.
Αυτή η πρωτόγνωρη κατάσταση έχει οδηγήσει μέχρι και σε μια άτυπη… εισαγωγή γαμπρών. Στα social media της χώρας οι πιο γνωστές γυναίκες infuencers φτάνουν στο σημείο να καλούν οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο να ρίξει τη ματιά του στο θηλυκό έμψυχο δυναμικό του κράτους, που θέλει να κάνει οικογένεια, αλλά δεν βρίσκει άνδρα για να το κάνει. Τις επιπτώσεις αυτού του δημογραφικού ελλείμματος θα τις βρει μπροστά της η χώρα τα επόμενα χρόνια. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, η Λετονία βρίσκεται σταθερά στην κορυφή της Ε.Ε. με το μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών επί του συνολικού πληθυσμού, που αγγίζει το 53,7%. Αυτό σημαίνει πως στο σύνολο του πληθυσμού αντιστοιχούν 116 γυναίκες σε κάθε 100 άνδρες. Στις μεγάλες πόλεις, όπως η Ρίγα και το Νταούγκαβπιλς, η αναλογία σχεδόν διπλασιάζεται. Η στατιστική υπηρεσία της Λετονίας καταγράφει 133 γυναίκες σε κάθε 100 άνδρες.
H οικονομική του διάσταση φαινoμένου
Οι μικρές πόλεις της ενδοχώρας άδειασαν κυριολεκτικά από νέους άνδρες. Οι τοπικές επιχειρήσεις δυσκολεύονται να βρουν εργατικό δυναμικό, ενώ οι αγροτικές κοινότητες καταρρέουν. Η μετανάστευση δεν είναι, όμως, πάντα μόνιμη. Περίπου το ένα τρίτο των Λετονών μεταναστών επιστρέφει κάποια στιγμή, συνήθως μετά από μερικά χρόνια στο εξωτερικό. Όμως αυτοί που επιστρέφουν είναι λιγότεροι από εκείνους που φεύγουν.
Στο σύνολο του πληθυσμού αντιστοιχούν 116 γυναίκες σε κάθε 100 άνδρες. Στις μεγάλες πόλεις, όπως η Ρίγα, η αναλογία σχεδόν διπλασιάζεται.
Η κυβέρνηση προσπαθεί να αναστρέψει το ρεύμα με κίνητρα επαναπατρισμού, φορολογικές ελαφρύνσεις, υποστήριξη επιχειρηματικών σχεδίων και προγράμματα κοινωνικής επανένταξης. Το 2022 εγκαινίασε ειδικό πρόγραμμα που βοηθά όσους εργάζονταν στο εξωτερικό να επιστρέψουν και να ανοίξουν δική τους μικρή επιχείρηση. Όμως τα αποτελέσματα είναι περιορισμένα: η ζωή στη βόρεια Ευρώπη προσφέρει υψηλότερους μισθούς, καλύτερη κοινωνική προστασία και, το κυριότερο, σταθερότητα.
Η αντιστροφή ρόλων είναι αισθητή και στην κοινωνία. Οι γυναίκες αποτελούν πλέον την πλειοψηφία στο δημόσιο τομέα, στην ανώτερη εκπαίδευση και στην τοπική αυτοδιοίκηση. Στα πανεπιστήμια της Ρίγας, το 65% των φοιτητών είναι γυναίκες. Στα σχολεία, οι δασκάλες ξεπερνούν το 80%. Παράλληλα, αυξάνεται ο αριθμός των μονογονεϊκών οικογενειών με μητέρα επικεφαλής. Στις αγγελίες γάμου και γνωριμιών, οι γυναίκες είναι περισσότερες, ενώ πολλά ρεπορτάζ στα τοπικά μέσα μιλούν ανοιχτά για «κοινωνία με έλλειμμα ανδρών». Το δημογραφικό αυτό βάρος έχει και ψυχολογική διάσταση. Ορισμένοι αναλυτές το συνδέουν με τη μεγάλη αύξηση των ποσοστών κατάθλιψης στους άνδρες που μένουν, και με την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ. Όταν οι φίλοι, οι αδελφοί ή οι γιοι μεταναστεύουν, το κοινωνικό πλέγμα χαλαρώνει. Η αίσθηση του «ανήκειν» διαβρώνεται.
Στα social media της χώρας οι πιο γνωστές γυναίκες infuencers φτάνουν στο σημείο να καλούν οποιονδήποτε ενδιαφερόμενο να ρίξει τη ματιά του στο θηλυκό έμψυχο δυναμικό του κράτους, που θέλει να κάνει οικογένεια, αλλά δεν βρίσκει άνδρα. Photo: 123RF
Το ζήτημα της μετανάστευσης στη Λετονία δεν είναι πια προσωρινό. Είναι μια βαθιά μεταμόρφωση. Από το 1990, ο πληθυσμός της έχει μειωθεί κατά περισσότερο από 800.000 άτομα, σχεδόν το ένα τρίτο του συνόλου. Ο συνδυασμός χαμηλής γεννητικότητας, υψηλής μετανάστευσης και γήρανσης οδηγεί σε έναν πληθυσμό που συρρικνώνεται και μεταβάλλεται σε σύνθεση. Οι αναλυτές του ΟΟΣΑ εκτιμούν ότι μέχρι το 2050 η Λετονία μπορεί να έχει λιγότερους από 1,5 εκατομμύριο κατοίκους αν συνεχιστεί αυτή η τάση. Και αυτό σημαίνει ότι η χώρα θα χρειαστεί να στραφεί στην εισαγωγή εργατικού δυναμικού, αλλά και υποψήφιων γαμπρών, ενδεχομένως από την Ουκρανία, τη Γεωργία ή την Κεντρική Ασία. Ένα βήμα δύσκολο για μια κοινωνία που ακόμα παλεύει με το τραύμα της μετασοβιετικής ταυτότητας. Η εικόνα, πάντως, είναι συγκεκριμένη. Η Λετονία γερνά, αδειάζει και θηλυκοποιείται.
Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image
