Τέτοιες μέρες, πριν από 57 χρόνια, συνήλθε στη Βουδαπέστη της Ουγγαρίας η 12η Ευρεία Ολομέλεια του Κ.Κ.Ε. Η διαμάχη που υπέβοσκε στο κόμμα εκδηλώθηκε, σε μια εποχή (1968) κοσμοϊστορικών εξελίξεων. Αποτέλεσμα ήταν η επεισοδιακή διάσπαση του Κ.Κ.Ε. η οποία οδήγησε στην «ίδρυση» του Κ.Κ.Ε Εσωτερικού και σε μια σειρά από πραγματικά κωμικοτραγικά γεγονότα που ακολούθησαν τη διάσπαση.
Βέβαια, η «ρήξη και η γέννηση του Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού», όπως γράφει ο Τάκης Μπενάς, δεν ήταν ξαφνική, αλλά προϊόν χρόνιων διαφωνιών και εσωτερικών αντιθέσεων. Θα δούμε σήμερα πώς φτάσαμε στη διάσπαση του Κ.Κ.Ε., πώς «γεννήθηκε» το Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού, πώς αντιμετωπίζει το όλο θέμα ο «Ριζοσπάστης» μερικές δεκαετίες αργότερα και τι γράφει στο βιβλίο του «Το Ελληνικό ‘68», το ιστορικό στέλεχος του Κ.Κ.Ε. και Κ.Κ.Ε Εσωτερικού έπειτα, Τάκης Μπενάς (1925-2019) για τη διάσπαση του Κ.Κ.Ε.
Πώς φτάσαμε στην Ολομέλεια της Βουδαπέστης;
Στο εσωτερικό του Κ.Κ.Ε. υπήρχαν εσωτερικές αντιπαλότητες, κατάλοιπα από τη δεκαετία του 1950, μετά την ήττα του ΔΣΕ στον Εμφύλιο, των αμφιλεγόμενων πολιτικών του Νίκου Ζαχαριάδη και την παρέμβαση του Κ.Κ. της Σοβιετικής Ένωσης μετά την «αποσταλινοποίηση» που εγκαινιάστηκε το 1956 από τον Νικίτα Χρουστσόφ.
Το 1956 εκδιώχτηκε από το αξίωμα του Γ.Γ. του Κ.Κ.Ε. ο Νίκος Ζαχαριάδης. Αυτό έγινε μετά από επέμβαση «Διεθνούς Επιτροπής» από έξι κομμουνιστικά κόμματα στο πλαίσιο της «αποσταλινοποίησης». Είχαν προηγηθεί τα βίαια γεγονότα στην Τασκένδη του Ουζμπεκιστάν, (9-11 Σεπτεμβρίου 1955), μεταξύ Ελλήνων πολιτικών προσφύγων. Στην πόλη αυτή είχε καταφύγει το μεγαλύτερο μέρος των μελών του ΔΣΕ μετά το 1949. Αφορμή για το ξέσπασμα των επεισοδίων μεταξύ οπαδών του Ζαχαριάδη και αντιπάλων του ήταν η προσπάθεια καθαίρεσης των αντιπροσώπων της 4ης Συνδιάσκεψης της Κ.Ο. Τασκένδης από τον Ζαχαριάδη και η αντικατάστασή τους με φιλικά προσκείμενα σε αυτόν στελέχη. Οι σφοδρές συγκρούσεις μεταξύ των αντιμαχόμενων παρατάξεων προκάλεσαν τεράστια έκπληξη στους Σοβιετικούς πολίτες της Τασκένδης. Η Αστυνομία της πόλης δεν παρενέβη. Τα επεισόδια αυτά, που έγιναν γνωστά πολύ αργότερα στην Ελλάδα ήταν σοβαρά και αιματηρά. Ευτυχώς δεν υπήρξαν νεκροί, αλλά μόνο τραυματισμένοι από μαχαίρια και φαλτσέτες…
Πάντως, το μέλλον του Ζαχαριάδη φαινόταν προδιαγεγραμμένο από το 1953, μετά τον θάνατο του Στάλιν… Το 1953 ο Ζαχαριάδης καθαιρέθηκε και από μέλος της Κεντρικής Επιτροπής και διαγράφηκε από το Κ.Κ.Ε. (7Η Ολομέλεια). Η 8Η Ολομέλεια του 1958 αποφάσισε τη διάλυση των κομματικών οργανώσεων του ευρισκόμενου στην παρανομία Κ.Κ.Ε. και η ένταξή των μελών του μέσα από την ΕΔΑ, που ήταν νόμιμο κόμμα. Η απόφαση αυτή χαρακτηρίστηκε αργότερα ως τραγικό λάθος «δεξιού οπορτουνιστικού χαρακτήρα». Πάντως, η ενέργεια αυτή είχε μια λογική, καθώς το Κ.Κ.Ε. ήταν παράνομο και τελούσε υπό καθεστώς διώξεων. Στόχος ήταν να μετατραπεί η ΕΔΑ σε μαζικό κόμμα με τη συσπείρωση ευρύτερων προοδευτικών αριστερών δυνάμεων.
Σύντομα, ξεκίνησαν αντιδράσεις από διάφορα στελέχη του Κ.Κ.Ε. που θεωρούσαν ότι με αυτό τον τρόπο, το Κ.Κ.Ε. όχι μόνο χάνει τα πρωτεία στον χώρο της Αριστεράς, αλλά κινδυνεύει να περιθωριοποιηθεί. Έτσι, το Κ.Κ.Ε. αποφάσισε το 1965, την επέκταση των κομματικών ομάδων που διέθετε στο πλαίσιο της ΕΔΑ («κομματικά στηρίγματα»), όχι όμως τη συγκρότηση αυτόνομων κομματικών οργανώσεων. Και εντός της ΕΔΑ όμως άρχισε να διαμορφώνεται μια άποψη ότι το Κ.Κ.Ε. δεν είχε ουσιαστικά λόγο ύπαρξης, καθώς καλυπτόταν από την ίδια, κάτι που σήμαινε ότι στον αριστερό χώρο είχε ξεκινήσει μια διαμάχη που αφορούσε το ίδιο το Κ.Κ.Ε. Να σημειώσουμε ότι η ηγετική ομάδα του, παράνομου, Κ.Κ.Ε. βρισκόταν και δρούσε στη Ρουμανία του Τσαουσέσκου, ενώ υπήρχαν και πολλά στελέχη που είχαν παραμείνει στην Ελλάδα. Στα τέλη του 1966 – αρχές 1967, στη 10η Ολομέλεια στο Βουκουρέστι κλήθηκαν και στελέχη που συγκροτούσαν το «κλιμάκιο εσωτερικού» της Κ.Ε. του Κ.Κ.Ε. Υπήρξαν έντονες διαφωνίες μεταξύ στελεχών, κυρίως για το θέμα ενίσχυσης των «κομματικών στηριγμάτων» του Κ.Κ.Ε. εντός της ΕΔΑ. Αυτές εντοπίζονταν ανάμεσα στα μέλη που βρισκόταν στη Ρουμανία και άλλες χώρες του εξωτερικού και στα στελέχη που ζούσαν στην Ελλάδα. Φαινόταν πλέον καθαρά ότι ο κίνδυνος διάσπασης του Κ.Κ.Ε. ήταν προ των πυλών. Δύο μήνες μετά την επιβολή της χούντας των συνταγματαρχών, η 11η Ολομέλεια αποφάσισε (Ιούνιος 1967) τη δημιουργία αυτοτελών παράνομων κομματικών οργανώσεων, με κανόνες συνωμοτικότητας, όπως ήταν φυσικό, στο πλαίσιο που είχε δημιουργηθεί από τη δικτατορία.
Η Ολομέλεια της Βουδαπέστης και η διάσπαση του Κ.Κ.Ε.
Τελικά, το «ξεκαθάρισμα» της κατάστασης έγινε στη 12η Ολομέλεια του Κ.Κ.Ε., που συγκλήθηκε στη Βουδαπέστη Ουγγαρίας μεταξύ 5 και 15 Φεβρουαρίου 1968, τέτοιες μέρες δηλαδή πριν από 57 χρόνια. Ήταν μια εποχή που υπήρχαν «διαφορετικές» φωνές και μια τάση αμφισβήτησης της παντοδυναμίας της ΕΣΣΔ. Οι εργασίες της Ολομέλειας επικεντρώθηκαν στο δεύτερο θέμα της ημερήσιας διάταξης το οργανωτικό ζήτημα. Στο εσωτερικό του Κ.Κ.Ε. υπήρχαν δύο «ομάδες». Επικεφαλής της πρώτης ήταν ο διάδοχος του Ζαχαριάδη στην ηγεσία του Κ.Κ.Ε. Κώστας Κολιγιάννης (1909-1979), από την Ελλοπία Βοιωτίας και της δεύτερης ο «μπαρουτοκαπνισμένος» Μήτσος Παρτσαλίδης (1903-1980), γεννημένος στην Τραπεζούντα, στη δράση του οποίου στα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου έχουμε αναφερθεί σε πολλά άρθρα μας. Στη συνεδρίαση της Ολομέλειας πήραν μέρος 20 τακτικά και 14 αναπληρωματικά μέλη της Κ.Ε., ενώ συμμετείχαν με δικαίωμα λόγου και συμβουλευτικής ψήφου 42 κομματικά στελέχη από οργανώσεις της Ανατολικής και της Δυτικής Ευρώπης. Κατά τη σύγκληση της 12ης Ολομέλειας ελεύθερα (δεν ήταν κρατούμενοι σε κάποιες φυλακές, ούτε εξόριστοι) ήταν 29 τακτικά μέλη της Κ.Ε. και 17 αναπληρωματικά. Στην αρχή της συνεδρίασης ανακοινώθηκε ότι απουσίαζαν έξι τακτικά μέλη της Κ.Ε. λόγω ανειλημμένων κομματικών υποχρεώσεων, δύο μέλη που ήταν άρρωστα και ένα μέλος που δεν παρευρέθηκε γιατί έπρεπε να προστατευτεί. Επίσης απουσίαζαν δικαιολογημένα τρία αναπληρωματικά μέλη της Κ.Ε.
Αναφέραμε όλα αυτά, καθώς ο αριθμός των συμμετεχόντων έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην πορεία των εργασιών της Ολομέλειας. Οι διαφωνούντες αμφισβήτησαν τη νομιμότητα της πλειοψηφίας που διαμορφώθηκε, επικαλούμενοι τον συνολικό αριθμό μελών της Κ.Ε. στους οποίους συμπεριλάμβαναν και όσους απουσίαζαν. Η θέση τους όμως δεν έγινε δεκτή.
Η σύγκρουση εκδηλώθηκε ανοιχτά. Η πλειοψηφία του ΠΓ εισηγήθηκε την καθαίρεση τριών μελών που διαφωνούσαν σε κομβικά ζητήματα, όπως ο ρόλος της ΕΣΣΔ, η πολιτική των συμμαχιών κ.ά. Τα μέλη αυτά κατηγορήθηκαν για φραξιονιστική δράση. Επρόκειτο συγκεκριμένα για τους: Μήτσο Παρτσαλίδη, που θεωρήθηκε επικεφαλής της φραξιονιστικής ομάδας, Ζήση Ζωγράφο και Πάνο Δημητρίου. Άλλα τέσσερα μέλη (τρία τακτικά και ένα αναπληρωματικό), οι Λεωνίδας Τζεφρώνης, Μήτσος Βατουσιανός, Σταύρος Καρράς και Μιχάλης Τσάντης αποκλείστηκαν από κάθε κομματική εργασία. Κλήθηκαν να πειθαρχήσουν στις αποφάσεις της Κ.Ε. αφού πρώτα αναλογιστούν τις ευθύνες τους. Καθαιρέθηκε επίσης ο απών Θ. Καρτσούνης για «υπονομευτική δράση».
Τι γράφει ο Τάκης Μπενάς για τις αιτίες της διάσπασης;
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως παρουσιάζουν οι απόψεις του στελέχους του Κ.Κ.Ε. και αργότερα του Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού Τάκη Μπενά (1925-2019), ο οποίος «πηγαίνει» πολλά χρόνια πίσω για να φτάσει στις αιτίες της διάσπασης.
«Η ήττα του ΕΑΜ και η κατοπινή συντριβή του απελευθερωτικού κινήματος μέσα στον Εμφύλιο έσειε ήδη τις συνειδήσεις, έθετε πρώτης γραμμής και προτεραιότητας πολιτικά ζητήματα και υποχρέωνε πλέον την ηγεσία της Αριστεράς, και ιδίως του Κ.Κ.Ε., σε νέες επιλογές. Οι συμφωνίες της Μόσχας και της Γιάλτας, η κατανομή του μεταπολεμικού κόσμου σε σφαίρες των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν ακόμα άγνωστες με τη συγκεκριμένη μορφή τους. Το πνεύμα τους όμως, η κατεύθυνση, είχε ήδη καταφανεί. Η ανακοπή της προέλασης του Στρατάρχη Τολμπούχιν στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα τον Σεπτέμβρη του 1944 και η πλήρης σιωπή της Σοβιετικής Ένωσης κατά τα Δεκεμβριανά («ως και συ δεν ξεβουβάθηκες βουβέ Τσάρλι Τσάπλιν» – έγραφε κείνες τις μέρες ο Μενέλαος Λουντέμης) έδειχναν επαρκώς την ένταξή μας στην αγγλική σφαίρα επιρροής. Επαρκώς για πολλούς, όχι όμως και για την τότε ηγεσία που έδειχνε να καμώνεται πως δεν καταλαβαίνει. Δηλαδή να αυταπατάται».
Ο Μπενάς χαρακτηρίζει «πολύπλευρα τραγικές» τις συνέπειες της ήττας στον τυχοδιωκτικό και καταστροφικό Εμφύλιο. «Στη χώρα επικράτησε το γνωστό «μετεμφυλιοπολεμικό καθεστώς» με το παρασύνταγμα και το παρακράτος· με τη μονομερή συνέχιση του Εμφυλίου μέσα από τους διαρκείς διωγμούς, που δε θα τελειώσουν, παρά μονάχα με την πτώση της δικτατορίας το 1974». Ο Μπενάς κατηγορεί την ηγεσία Ζαχαριάδη γιατί όχι μόνο δεν αποτέλεσε μια βάση στήριξης για τα στελέχη του Κ.Κ.Ε. τη δεκαετία του 1950, αλλά επιδόθηκε σε μια χωρίς προηγούμενο εκκαθαριστική επιχείρηση εναντίον των στελεχών που διαφωνούν – έστω και εκ των υστέρων – με τις καταστροφικές επιλογές του Ζαχαριάδη, που όμως διατηρούσε πλήρως την έγκριση και τη «νομιμοποίηση» της ηγεσίας του από το αναμφισβήτητο τότε Κ.Κ. ΕΣΣΔ και τον Στάλιν.
«Ακόμα και μετά το 20ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ και την 6η Ολομέλεια του Κ.Κ.Ε. δηλαδή μετά την αποσταλινοποίηση και την αποζαχαριαδοποίηση, στο Κ.Κ.Ε. τα πράγματα, παρά τα θετικά στοιχεία αυτών των αλλαγών, πολύ λίγο αλλάζουν… Η εκτός νόμου παραμονή που υποβοηθεί στην έτσι κι αλλιώς εγγενή απουσία εσωκομματικής δημοκρατικής ζωής επί είκοσι χρόνια, πράγμα που οξύνεται και μεγιστοποιείται από την υπερορία (εξορία) της ηγεσίας, αλλά και της παλαιάς ανώτερης στελέχωσης και τη διάβρωσή τους στο μεταξύ όχι μόνο από το «κλίμα εξουσίας» του υπαρκτού σοσιαλισμού, αλλά και από την εν μέρει έστω άσκησή της από τους ίδιους», γράφει ο Μπενάς.
Ιδιαίτερο όμως ενδιαφέρον παρουσιάζουν όσα γράφει ο ίδιος για τις επιλογές Ζαχαριάδη μετά τον Β’ ΠΠ και τη συνέχεια ουσιαστικά, της ίδιας πολιτικής από τον διάδοχό του, Κολιγιάννη. Όλα αυτά θα τα δούμε στο τέλος του άρθρου. Θα ασχοληθούμε όμως πρώτα, με τα τραγελαφικά γεγονότα που ακολούθησαν το Συνέδριο της Βουδαπέστης και τις διαγραφές και πιθανότατα είναι άγνωστα στους περισσότερους…
Η κατάληψη του ραδιοφωνικού σταθμού του Κ.Κ.Ε. στο Βουκουρέστι από τους διαφωνούντες!
Τη διάσπαση, ουσιαστικά, του Κ.Κ.Ε. μετά την Ολομέλεια της Βουδαπέστης ακολούθησε η κατάληψη από τους διαφωνούντες του Ρ/Σ «Φωνή της Αλήθειας» του Κ.Κ.Ε. που βρισκόταν στο Βουκουρέστι, έδρα του κόμματος μετά το 1949, όπως αναφέραμε και παραπάνω. Από τον σταθμό αυτό, οι Παρτσαλίδης, Ζωγράφος και Δημητρίου μετέδωσαν το εξής μήνυμα: «Σε αυτές τις στιγμές της βαριάς δοκιμασίας που περνούν το δημοκρατικό κίνημα της χώρας μας και ολόκληρος ο ελληνικός λαός, απευθυνόμαστε σε σας, με πλήρη συναίσθηση των ευθυνών μας, για να σας κάνουμε γνωστή την κρίσιμη κατάσταση που δημιουργήθηκε στην καθοδήγηση του κόμματός μας». Και στη συνέχεια κατηγορούσαν τον Κολιγιάννη και την ηγετική ομάδα του κόμματος, ότι επιδιώκουν την επιστροφή στην εποχή Ζαχαριάδη. Τα διαφωνούντα στελέχη στη συνέχεια συγκρότησαν την «Ενωτική Κεντρική Επιτροπή του Κ.Κ.Ε.», η οποία εξελίχθηκε σύντομα στο «Κ.Κ.Ε. Εσωτερικού», η ονομασία του οποίου παρέπεμπε στο «Γραφείο Εσωτερικού» που διατηρούσε η ΚΕ στην Ελλάδα. Με αυτούς συντάχθηκαν οι: Μπάμπης Δρακόπουλος, Αντώνης Μπριλλάκης, Τάκης Μπενάς κ.ά. Με την «Ενωτική Κεντρική Επιτροπή» συντάχθηκαν και πολλά μέλη της ΕΔΑ Δυτικής Ευρώπης (Φίλιππος Ηλιού, Πέτρος Κουναλάκης κ.ά.), αλλά και στελέχη του Κ.Κ.Ε. που ζούσαν στο εξωτερικό, όπως ο Θεόδωρος Πάγκαλος.
Η περιπέτεια του αρχείου του ΚΚΕ
Όμως οι διαφωνούντες, δεν αρκέστηκαν στην κατάληψη του Ρ/Σ «Φωνή της Αλήθειας». Ένα μήνα περίπου μετά τη διάσπαση του Κ.Κ.Ε. έκαναν καταδρομική επιχείρηση στο κτίριο όπου φυλασσόταν το αρχείο του κόμματος, στην πόλη Σιμπίου (Sibiu), που βρίσκεται 275 χλμ. ΒΔ του Βουκουρεστίου και αιφνιδιάζοντας την ηγεσία του πήραν το μεγαλύτερο μέρος του. Η ηγετική ομάδα Κολιγιάννη, ζήτησε βοήθεια από το ΚΚ Ρουμανίας για να της παραδοθεί το αρχείο. Οι Ρουμάνοι αδιαφόρησαν και το αρχείο δεν παραδόθηκε ούτε μετά την παρέμβαση του ΚΚ Σοβιετικής Ένωσης στο οποίο κατέφυγε ο Κολιγιάννης. Τελικά φυγαδεύτηκε εκτός Ρουμανίας. Μετά από επαφές με την Ένωση Γιουγκοσλάβων Κομμουνιστών, το αρχείο βρέθηκε στα Σκόπια και το 1988 «επέστρεψε» στην Ελλάδα. Το υπόλοιπο τμήμα του αρχείου, που παρέμεινε στην ομάδα Κολιγιάννη στάλθηκε στην ΕΣΣΔ και κατέληξε στην πόλη Ιβάνοβο (Ivanovo), της σημερινής Ρωσίας, 254 χλμ. ΒΑ της Μόσχας, απ’ όπου «ήρθε» στην Ελλάδα πολλά χρόνια αργότερα.
(Πηγή: Λάμπρος Σταυρόπουλος, «1968: 50 χρόνια από την ιστορική διάσπαση του ΚΚΕ», Εφημερίδα «ΤΟ ΒΗΜΑ», έντυπη έκδοση, 05/01/2018).
