Από τη φύση μας, οι άνθρωποι είμαστε όντα κοινωνικά. Ανεξαρτήτως ηλικίας ή άλλων παραγόντων, το αίσθημα του ανήκειν και της αποδοχής, είναι απαραίτητα για την υγεία μας στην ολιστική της προσέγγιση.
Ιδιαιτέρως όταν οι άνθρωποι μεγαλώνουν και συνειδητοποιούν ότι οι κοινωνικές τους ανάγκες και προτεραιότητες μεταβάλλονται είτε λόγω υγείας, είτε λόγω αλλαγών στον κοινωνικό τους περίγυρο. Τέτοιου είδους αλλαγές μπορεί να οδηγήσουν στην κοινωνική απομόνωση και σε ένα ισχυρό αίσθημα μοναξιάς, που όλο και περισσότερο είναι ορατό σήμερα σε άτομα της λεγόμενης Τρίτης Ηλικίας.
Το πρόγραμμα «Φιλία σε κάθε Ηλικία» που υλοποιείται από το Ινστιτούτο Prolepsis με τη στήριξη του Ιδρυτικού Δωρητή ΤΙΜΑ Κοινωφελές Ίδρυμα, έχει ως στόχο την καταπολέμηση της μοναξιάς και της κοινωνικής απομόνωσης των ατόμων Τρίτης Ηλικίας, καθώς και την ανάδειξη των αναγκών και των προβλημάτων τους. Απευθύνεται σε όλους τους ανθρώπους που είναι 65 ετών και άνω και προσφέρεται δωρεάν.
Η συντονίστρια του προγράμματος «Φιλία σε κάθε Ηλικία», κυρία Μαριάννα Μπαλτά, μίλησε στο thesspress.gr για τις υπηρεσίες που προσφέρει το εν λόγω πρόγραμμα, καθώς και για τις γενικότερες προκλήσεις και τις ιδιαιτερότητες στη φροντίδα που χρειάζονται σήμερα τα άτομα Τρίτης Ηλικίας.
•Σε ποιες πτυχές της καθημερινότητας χρειάζονται σήμερα οι άνθρωποι της 3ης ηλικίας που ζουν μόνοι περισσότερη φροντίδα;
Οι ηλικιωμένοι που ζούνε μόνοι, έχουν πολλαπλές ανάγκες σε όλες τις πτυχές της καθημερινότητάς τους. Μεγαλώνοντας, οι άνθρωποι πέρα από την φυσιολογική έκπτωση των λειτουργιών τους, πολύ συχνά υποφέρουν από χρόνια νοσήματα που έχουν ως αποτέλεσμα την πολυφαρμακία αλλά και τις αυξημένες ανάγκες για ιατρική φροντίδα. Επιπλέον αρκετοί ηλικιωμένοι αντιμετωπίζουν κινητικά προβλήματα και άλλες δυσκολίες μετακίνησης ή έχουν κάποια αναπηρία. Αυτό, σε συνδυασμό με την έλλειψη συνοδείας τους, αφού δεν έχουν την τύχη να υποστηρίζονται από τους οικείους τους, έχει ως αποτέλεσμα την αδυναμία εύκολης πρόσβασής τους στο γιατρό ή στο φαρμακείο προκειμένου να λάβουν την αγωγή τους, γεγονός που μπορεί να τους δημιουργεί άγχος, αβεβαιότητα, ακόμα και φόβο.. Η μετάβαση σε κάποιο σούπερ μάρκετ, το κουβάλημα των προϊόντων δεν αποτελεί επιλογή των ανθρώπων αυτών. Επίσης, οι ηλικιωμένοι μας μαρτυρούν και αδυναμία προετοιμασίας γευμάτων, δυσκολία στην αυτοφροντίδα και στη διαχείριση ζητημάτων που αφορούν δημόσιες υπηρεσίες, Πέραν όμως από αυτά, άλλη μια βασική πρόκληση που καλείται η Τρίτη Ηλικία να αντιμετωπίσει, είναι η έλλειψη οικονομικών πόρων. Κατά τη λειτουργία του προγράμματος Φιλία σε κάθε Ηλικία, έχουμε συνομιλήσει με ηλικιωμένους, χαμηλοσυνταξιούχους, οι οποίοι δίνουν μάχη σε σχέση με τον βιοπορισμό τους. Δυστυχώς, αρκετοί δυσκολεύονται ακόμη και στην κάλυψη των διατροφικών τους αναγκών, συμμετέχουν σε συσσίτια του δήμου τους, ενώ δεν δύνανται όλοι να απευθυνθούν σε μονάδες φροντίδας ηλικιωμένων ή να καλύψουν προσωπική φροντίδα στο σπίτι. Υπάρχουν επίσης και αρκετά περιστατικά απάτης και παραπληροφόρησης, βίας και κακομεταχείρισης από τα οποία πρέπει να προστατεύσουμε τους ηλικιωμένους μας.Σημειώνουμε ότι η διασφάλιση και της ψυχικής τους υγείας κρίνεται ύψιστης σημασίας.
Η ανάγκη των ανθρώπων της Τρίτης Ηλικίας να ακουστούν, να μοιραστούν τις ανησυχίες τους, να μην βρίσκονται στο περιθώριο, αλλά και η ανάγκη να μάθουμε οι νεότεροι από τις εμπειρίες τους είναι κάτι για το οποίο όλοι μας θα πρέπει να φροντίσουμε και αυτά έρχεται να καλύψει η προσπάθειά μας μέσα από το πρόγραμμα Φιλία σε κάθε Ηλικία.
•Τι είναι το πρόγραμμα «Φιλία σε κάθε Ηλικία» και πώς υποστηρίζει τους ανθρώπους στους οποίους παρέχει τις υπηρεσίες του;
Το πρόγραμμα Φιλία σε κάθε Ηλικία (filiasekatheilikia.gr) υλοποιείται από το Ινστιτούτο Prolepsis (prolepsis.gr) με τη στήριξη του Ιδρυτικού Δωρητή ΤΙΜΑ Κοινωφελές Ίδρυμα. Για την υλοποίησή του, το Ινστιτούτο Prolepsis ένωσε τις δυνάμεις του με το μεγάλο διεθνή Οργανισμό «Petits Frères des Pauvres», ο οποίος, από το 1946, εφαρμόζει το συγκεκριμένο πρόγραμμα με ιδιαίτερη επιτυχία ξεκινώντας από τη μεταπολεμική Γαλλία και επεκτεινόμενο σε πολλές χώρες παγκοσμίως.
Το Ινστιτούτο Prolepsis πραγματοποιεί πληθώρα προγραμμάτων που απευθύνονται σε ευάλωτες κοινωνικά ομάδες, μεταξύ των οποίων είναι και το πρόγραμμα Φιλία σε κάθε Ηλικία. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα βασίζεται στον εθελοντισμόκαι στοχεύει στη καταπολέμηση της μοναξιάς και της κοινωνικής απομόνωσης των ατόμων Τρίτης Ηλικίας, καθώς και στην ανάδειξη των αναγκών και των προβλημάτων τους. Απευθύνεται σε όλους τους ανθρώπους που είναι 65 ετών και άνω και προσφέρεται δωρεάν.
Κύρια δράση του προγράμματος Φιλία σε Κάθε Ηλικία είναι να φέρει σε επαφή ωφελούμενους με εθελοντές, σε επίπεδο κοινότητας, με στόχο την ανάπτυξη επικοινωνίας – δεσμών φιλίας μεταξύ τους. Λόγω της πανδημίας, κάθε εθελοντής επικοινωνεί τηλεφωνικά, τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα, με τους ωφελούμενους. Όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν, οι εθελοντές θα πραγματοποιούν επισκέψεις, συλλογικές δράσεις, περιπάτους κ.ά. Οι εθελοντές συμμετέχουν σε εκπαιδεύσεις και μηνιαίες εποπτείες, ενώ λαμβάνουν διαρκή καθοδήγηση. Στο σημείο αυτό να αναφέρουμε ότι πολλοί από τους εθελοντές που συνδράμουν την προσπάθεια αυτή ανήκουν και οι ίδιοι στην Τρίτη Ηλικία.
Παράλληλα, στο πλαίσιο του προγράμματος, λειτουργεί τηλεφωνική γραμμή για τη μοναξιά στην Τρίτη Ηλικία – 2106101300. Στη γραμμή αυτή οι ωφελούμενοι αλλά και οι συγγενείς/ φροντιστές τους, μπορούν να καλούν ανώνυμα και να λαμβάνουν “ανθρώπινη επαφή”, επικοινωνία από τους εθελοντές. Η γραμμή λειτουργεί με αστική χρέωση από Δευτέρα έως Παρασκευή από τις 11.00 έως τις 20.00. Οι εθελοντές προσφέρουν στους ωφελούμενους ηθική και συναισθηματική ενδυνάμωση δημιουργώντας ένα περιβάλλον αποδοχής και συμμετοχικότητας. Όταν απαιτείται δίνεται η δυνατότητα παραπομπής των καλούντων σε κοινωνικές υπηρεσίες και δομές.
•Ποιες είναι οι κύριες προκλήσεις για την ψυχική υγεία των ηλικιωμένων που περνούν μόνοι τον περισσότερο χρόνο τους;
Στην Ελλάδα, το 22,5% του πληθυσμού είναι άνω των 65 ετών (EUROSTAT, 2021). Ο πληθυσμός της χώρας μας όχι μόνο γηράσκει, αλλά ταυτόχρονα απομονώνεται. Η κοινωνική απομόνωση και το αίσθημα μοναξιάς μπορεί να έχει ιδιαίτερα σημαντικό αντίκτυπο, τόσο στη σωματική όσο και στην ψυχική υγεία των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας. Η συναισθηματική δυσφορία και η χαμηλή ποιότητα ζωής παρατηρείται συχνά σε άτομα που είναι κοινωνικά απομονωμένα. Συγκεκριμένα, έχει βρεθεί ότι το αίσθημα μοναξιάς και η κοινωνική απομόνωση συνδέονται άμεσα με υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης, άγχους αλλά και αυτοχειρίας. Αναφορικά με τη σωματική υγεία, μελέτες αποδεικνύουν ότι η κοινωνική απομόνωση αυξάνει τη θνησιμότητα κατά 29%. Ένα ακόμα πολύ ενδιαφέρον εύρημα που αποδεικνύει τη σημασία των κοινωνικών επαφών είναι ότι η κοινωνική απομόνωση και η μοναξιά μπορούν να συγκριθούν ή ίσως ξεπερνούν την βλαπτική επίδραση στην υγεία που έχει το κάπνισμα 15 τσιγάρων την ημέρα, η παχυσαρκία, η καθιστική ζωή και η ατμοσφαιρική ρύπανση. Επιπλέον, η κοινωνική απομόνωση και η μοναξιά έχουν συσχετιστεί με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, με συνέπεια αυξημένες εισαγωγές στα νοσοκομεία αλλά και μεγαλύτερη διάρκεια νοσηλείας, κίνδυνο άνοιας αυξημένο κατά 60%, κακομεταχείριση των ηλικιωμένων.
•Πώς επιδρά η ανθρώπινη επαφή στην ψυχική υγεία των ηλικιωμένων;
Η ανάπτυξη κοινωνικών δεσμών και η συχνή αλληλεπίδραση με άλλα άτομα μπορεί να έχει εντυπωσιακά αποτελέσματα στην υγεία των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας. Όπως έχει αποδειχθεί, η αύξηση της κοινωνικής δραστηριότητας οδηγεί σε καλύτερη σωματική, ψυχική και συναισθηματική υγεία και μειώνει τη χρήση των υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης. Επιπλέον, η προστασία των ανθρώπων από τις αρνητικές επιπτώσεις των αγχογόνων γεγονότων της ζωής, όπως είναι οι χρόνιες ασθένειες, σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο κατάθλιψης και συμβάλλει στην ποιότητα ζωής, στην αυξημένη ικανοποίηση από τη ζωή αλλά και στην καλύτερη ψυχική, συναισθηματική και σωματική ευεξία. Όσοι συμμετέχουν σε παραγωγικές δραστηριότητες με άλλους ανθρώπους τείνουν να ζουν περισσότερο, να έχουν θετικότερη διάθεση και την αίσθηση ότι έχουν έναν σκοπό.
Η πανδημία της νόσου COVID-19 άλλαξε την καθημερινότητα των ηλικιωμένων και τους έχει φέρει αντιμέτωπους με πρόσθετα αρνητικά συναισθήματα, φόβο, άγχος θανάτου. Από την άλλη πλευρά, μελέτες δείχνουν ότι η κυριότερη πηγή χαράς κατά τη διάρκεια της καραντίνας ήταν οι κοινωνικές συναναστροφές με οικογένεια και φίλους, ενώ ακολουθούσαν οι διαδικτυακές συναναστροφές, η ενασχόληση με χόμπι και τα κατοικίδια. Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε πως κατά τη διάρκεια της πανδημίας οι κοινωνικές συναναστροφές δια ζώσης ή διαδικτυακά διαδραμάτισαν καίριο ρόλο για τη σωματική και ψυχική υγεία των ατόμων Τρίτης Ηλικίας καθώς είναι αυτές που αντιστάθμισαν τις αρνητικές επιπτώσεις της πανδημίας και απομάκρυναν το αίσθημα μοναξιάς.
•Με ποιους τρόπους μπορούν να αντιμετωπίσουν το αίσθημα μοναξιάς οι άνθρωποι της τρίτης ηλικίας;
Ανάμεσα στις πολλαπλές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν τα άτομα Τρίτης Ηλικίας (όπως οι χρόνιες ασθένειες και η υποβάθμιση του κοινωνικού τους ρόλου), η μοναξιά και η κοινωνική απομόνωση είναι από τις εντονότερες και σημαντικότερες δυσκολίες που καλούνται να διαχειριστούν. Γίνεται σαφές, λοιπόν, πως η συντροφιά και η κοινωνική ενεργοποίηση των ηλικιωμένων είναι ιδιαίτερα σημαντικές, καθώς τους προφυλάσσει από προβλήματα ψυχικής και σωματικής υγείας, αλλά και βελτιώνει την ποιότητα ζωής τους.
Ανταποκρινόμενο στην ανάγκη των ηλικιωμένων ατόμων για κοινωνική επαφή, το πρόγραμμα Φιλία σε κάθε Ηλικία προσφέρει σε μοναχικούς ηλικιωμένους διασύνδεση με ευαισθητοποιημένους εθελοντές που επικοινωνούν μαζί τους σε τακτική βάση με στόχο τη συντροφιά και την ανάπτυξη δεσμών φιλίας. Με αυτόν τον τρόπο οι εθελοντές κάνουν τους ωφελούμενους να νιώσουν μέλη μιας κοινότητας που ενδιαφέρεται για αυτούς, ενώ τους ενεργοποιούν πνευματικά και συναισθηματικά. Η σημασία του προγράμματος στην καταπολέμηση της μοναξιάς και της κοινωνικής απομόνωσης αποδεικνύεται και μέσα από τις μαρτυρίες των ίδιων των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας που συμμετέχουν στο πρόγραμμα Φιλία σε κάθε Ηλικία. Ωφελούμενοι του προγράμματος αναφέρουν:
«Μες την ασθένεια, μες την πανδημία που περνάμε, ξέρετε πόσο σημαντικό είναι τέτοια άτομα, που δείχνουν τόσο ενδιαφέρον για εμάς. Τι παρηγορητικό είναι αυτό…» (ωφελούμενη).
«Δεν υπάρχουν λόγια για το πρόγραμμα… Αισθάνομαι ανακούφιση κι ευγνωμοσύνη. Λέω στα κορίτσια που με καλούν τα αισθήματα και τα προβλήματά μου, και μόνο αυτό με βοηθάει πολύ. Δεν ξέρω πώς να ανταποδώσω το καλό που μου κάνουν. Είναι πραγματικά υπέροχο» (ωφελούμενη).
•Υπάρχουν στοιχεία για το πόσοι ηλικιωμένοι στην Ελλάδα είναι αντιμέτωποι με το φάσμα της μοναξιάς;
Η Ελλάδα βρίσκεται στη τρίτη θέση ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ, μετά την Ιταλία και τη Φινλανδία, με τα υψηλότερα ποσοστά ατόμων άνω των 65 ετών, με εκτιμώμενο ποσοστό 22,5% το 2021 (EUROSTAT, 2021), ενώ το ποσοστό των ατόμων άνω των 80 ετών αποτελεί το 7,3% του συνολικού πληθυσμού (ΕΛΣΤΑΤ, 2022). Στην χώρα μας εκτιμάται επίσης, ότι περίπου 730.000 άτομα Τρίτης Ηλικίας ζουν μόνα τους, ενώ περίπου 465.000 άτομα Τρίτης Ηλικίας βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού. (ΕΛΣΤΑΤ, 2022; EUROSTAT, 2022).
